انفیه؛ سنت فراموش‌شده طب ایرانی برای پاکسازی و نشاط مغز

انفیه یکی از محصولات کلاسیک طب سنتی ایرانی است که به عنوان پودری عطسه‌آور و مقوی مغز شناخته می‌شود. این ماده که در قدیم به عنوان بخشی از بهداشت شخصی و حتی پیشگیرانه مصرف می‌شده، امروز نیز با توجه به خواص خاص و کاربردهای منحصر به فرد خود جایگاه ویژه‌ای در عطاری‌ها و فرهنگ طب سنتی دارد.

1. انفیه چیست؟

انفیه پودری نرم، قهوه‌ای یا خاکستری رنگ است که از ترکیب چند گیاه عطسه‌آور، انرژی‌بخش و ضدعفونت ساخته می‌شود. انفیه را معمولاً داخل بینی (به مقدار بسیار کم) استنشاق می‌کنند تا عطسه ایجاد شود و مجاری تنفسی و سینوس‌ها پاک‌سازی گردد. این عمل، بهره‌مندی از خواص مقوی مغز، رفع گرفتگی‌ها و افزایش سرزندگی را به دنبال دارد.

2. ترکیبات و انواع انفیه

ترکیبات رایج انفیه سنتی:

• تنباکوی فرآوری‌شده عطاری (در انفیه اصل ایران معمول نیست و اکثراً در انفیه‌های هندی - مورد مصرف نادر در طب اصیل ایرانی)

• اسطوخودوس

• صعتر (آویشن شیرازی)

• سداب

• تخم گشنیز

• برگ سنا

• میخک

• حنا

• کافور

• زنجبیل قدری

• و گاهی نارنج، دارچین و شببو

(چیدمان و مقدار مواد بسته به فرمول هر استاد متغیر است)

انواع انفیه:

• انفیه فارسی سنتی: پایه گیاهی خالص، بدون تنباکو

• انفیه هندی یا تنباکویی: ترکیب با تنباکوی نرم و اسانس‌ها - مصرف آن از دید طب ایرانی بهتر است محدود شود.

3. خواص درمانی انفیه

• پاکسازی مجاری تنفسی و سینوس‌ها: عطسه حاصل از انفیه به تخلیه ترشحات و باز شدن سینوس‌ها کمک می‌کند

• مقوی مغز و اعصاب: رفع سردی، خشکی و سنگینی سر، افزایش تمرکز

• رفع خواب‌آلودگی و کرخی: مخصوصاً برای کسانی که کار فکری انجام می‌دهند یا دچار سنگینی سر هستند

• کمک به درمان سردردهای سرد و سینوزیتی

• پیشگیری از زکام، کاهش اثرات آلودگی و گرد و غبار

• دفع بغض و تنگی نفس خفیف

• پاکسازی مخاط پشت حلق و بینی

4. طبع و مصلحات

• طبع انفیه:معمولاً گرم و خشک (با توجه به ترکیبات)

• مصلحات:

  • گل بنفشه (برای کاهش خشکی و تندی انفیه)

  • روغن بادام شیرین (چرب کردن حفره بینی پس از مصرف برای پوست‌های حساس)

  • کمی عسل یا لعاب به‌دانه (در افرادی با خشکی مزاج)

5. روش صحیح مصرف

1. مقدار بسیار اندکی از انفیه (معمولاً نصف نخود یا یک سر خلال چوبی) را با انگشت اشاره یا قاشق انفیه، روی لبه داخلی سوراخ بینی قرار دهید.

2. به‌آرامی استنشاق کنید تا عطسه ایجاد شود (از شدت مصرف زیاد خودداری شود).

3. پس از عطسه، ترشحات جمع‌شده را پاک کنید.

4. مصرف یک‌بار در روز یا کمتر کافی است. مجاز به مصرف مکرر و بیش از حد نیستید.

نکته: انفیه صرفاً روی لبه داخلی بینی قرار گیرد، نه عمیق داخل بینی.

برای کودکان زیر ۱۲ سال و سالمندان ضعیف توصیه نمی‌شود.

6. هشدارها و موارد منع مصرف

• مصرف بیش از حد موجب سوزش، خشکی یا خونریزی احتمالی بینی می‌شود

• افراد مبتلا به زخم یا پولیپ بینی، خونریزی بینی، سابقه آلرژی شدید یا بیماری‌های خاص بینی و سینوس باید با پزشک مشورت کنند

• انفیه تنباکویی یا سنتتیک (شیمیایی) را خریداری نکنید؛ به اصالت و گیاهی بودن انفیه دقت کنید

• زنان باردار و شیرده و افراد با فشار خون بالا بهتر است از مصرف انفیه اجتناب کنند

• هرگز مستقیماً و با شدت به انفیه فوت نکنید؛ مصرف معتدل و اصولی

7. پرسش‌های متداول

1. چرا پس از مصرف انفیه باید عطسه کنیم؟

عطسه با دفع ترشحات زائد و گرد و غبار، سبب پاک شدن مجاری تنفسی و رفع گرفتگی سر و بینی می‌شود.

2. انفیه اصل باید چه رایحه و رنگی داشته باشد؟

انفیه سنتی ایرانی بوی گیاهی تند و رنگ قهوه‌ای یا سبز زیتونی دارد؛ فاقد بوی تند تنباکو یا مواد شیمیایی است.

3. آیا اعتیادآور است؟

انفیه سنتی گیاهی، برخلاف انفیه تنباکویی، وابستگی جسمی ایجاد نمی‌کند.

4. بهترین زمان مصرف کی است؟

در هوای سنگین، زمان سرماخوردگی، برای رفع خواب‌آلودگی و یا پس از قرارگیری در معرض گرد و غبار و آلودگی.