شیر خشت یکی از معروفترین ملینهای سنتی ایران و دارویی خوشنام در طب گیاهی است. این مادهی شفاف، شیرین، قرنهاست در درمان یبوست، مشکلات کبد، صفرا و بسیاری بیماریهای مزاجی کودکان و بزرگسالان نقش درمانی ایفا میکند.
شیر خشت، شیرهای طبیعی است که عمدتاً از تراوش تنه یا ساقه درختانی مانند «گز»، «افرا»، یا عموم گونههای خار (خصوصاً Alhagi persarum) جمعآوری و خشک میشود. این ماده به شکل قندهایی زرد، شفاف تا شیریرنگ یا پودر سفید بهدست میآید و مزهای شیرین و ملایم دارد.
در عطاری ایرانی، شیر خشت را به عنوان منبع دیرین ملین، خنککننده و آرامبخش مزاج صفرا و سودا مصرف میکنند.
ملین طبیعی و ملایم: درمان یبوستهای سبک (بهخصوص برای کودکان و سالمندان)
مسکن صفرا و حرارت بدن: کمک به کاهش التهابات کبد و بدن
آرامبخش: مناسب برای کاهش اضطراب، گُرگرفتگی و بیقراریهای عصبی
پاککننده کبد و صفرا: ملین صفرا و تسهیلکننده دفع سموم
بهبود دهنده اخلاط فاسد: موثر در درمان بعضی جوشها و دملهای ناشی از حرارت خون یا کبد
کاهش عطش و خستگی: مخصوصاً در فصل گرما و تابستان
طبع: سرد و تر
مصلحات: عرق نعنا، عرق بیدمشک، عسل، آب جوشیده ولرم
تذکر: برای مزاجهای بسیار سرد، حتماً با مصلح مصرف شود
شربت شیر خشت: شیر خشت + آب ولرم یا عرق بیدمشک و کمی عسل – مناسب برای رفع یبوست یا صفرا
برای کودکان: حل یک تکه کوچک در آب ولرم، ترکیب با عرق نعنا برای کاهش دلدرد
در ماسک پوستی: گاهی با گل ختمی یا صمغ عربی جهت ترمیم و شفافیت پوست
در دمنوش سنتی: ترکیب شیر خشت با بیدمشک یا عناب به عنوان شربت خنککننده تابستانی
بزرگسالان: روزانه ۲ تا ۵ گرم شیر خشت (معادل ۱ قاشق مرباخوری)، حل شده در یک لیوان آب ولرم یا عرق بیدمشک
کودکان: نصف تا یک قاشق مرباخوری حل شده در آب
در ماسک: نصف قاشق چایخوری به صورت محلول در ماسک گیاهی
در شربت: به عنوان شیرینکننده طبیعی ملین برای صبح یا عصر
استفاده بیش از حد: باعث اسهال، ضعف گوارشی و دلپیچه میشود
عدم مصرف در اسهال یا کولیت: برای بیماران دچار اسهال مزمن یا کولیت مناسب نیست
بانوان باردار و شیرده: با مشورت پزشک یا حکیم طب ایرانی
ذخیرهسازی: دور از رطوبت و نور مستقیم، در ظروف دربسته
امتحان حساسیت: در مصرف موضعی برای ماسک ابتدا تست پوستی انجام شود
آیا شیر خشت همان ترنجبین است؟
خیر؛ هر دو ملین هستند، اما شیر خشت از انواعی دیگر از گیاهان و با خواص کمی متفاوت تهیه میشود.
شیر خشت برای نوزادان مناسب است؟
فقط با مشورت پزشک طب سنتی و صرفاً در نوزادان با یبوست خفیف.
در چه زمانهایی از سال بهتر است استفاده شود؟
در فصل گرما و برای دفع حرارت و تصفیه کبد، مصرف آن توصیه میشود.
آیا میتوان شیر خشت را به طور دائم مصرف کرد؟
برای دورههای کوتاه (۱ تا ۲ هفته) مشکلی ندارد، برای مصرف مداوم باید زیرنظر متخصص طب سنتی باشد.